«Εμείς μπορούμε να δημιουργήσουμε νέες θέσεις εργασίας για τους αγρότες και να αυξήσουμε τις εξαγωγές ελληνικού ελαιολάδου,» διαμηνύει μέσω της αποκλειστικής συνέντευξής του στο «Βήμα» ο επικεφαλής της πολυεθνικής Unilever Πολ Πόλμαν. Κατευθύνοντας το τιμόνι της δεύτερης μεγαλύτερης εταιρείας καταναλωτικών προϊόντων στον κόσμο με πωλήσεις 24,1 δις. ευρώ το πρώτο εξάμηνο του 2014 και παρουσία σε 190 χώρες, θεωρείται ένας από τους ισχυρότερους διευθύνοντες συμβούλους, αλλά και ηγέτης της εταιρικής βιωσιμότητας. Το σχέδιο βιώσιμης διαβίωσης της Unilever (USLP), το οποίο ξεκίνησε ο ίδιος, χαρακτηρίζεται ως το νέο μοντέλο ανάπτυξης των επιχειρήσεων.Η συνάντηση με τον κ. Πόλμαν έγινε στην μία από τις δύο έδρες της ολλανδοβρετανικής εταιρείας (η δεύτερη βρίσκεται στο Ρότερνταμ). Εκεί, στο ιστορικό κτίριο, που δεσπόζει στην Victoria Embankment χάρη στην νεοκλασική αρτντεκό κυρτή πρόσοψη και τους γιγάντιους ιονικού ρυθμού κίονες και με άπλετη θέα στον Τάμεση, η κουβέντα ξεκίνησε από το Μουντιάλ και την πιο πολυσυζητημένη ίσως φάση της φετινής διοργάνωσης. «Οι γερμανοί έστειλαν την μπάλα στην εστία της Βραζιλίας τέσσερις φορές μέσα σε έξι λεπτά. Κάτι τέτοιο είναι μαθηματικά αδύνατον, δεν έχει προηγούμενο ούτε θα ξαναγίνει,» σχολίασε ο Ολλανδός μάνατζερ, ο οποίος επισκέπτεται τακτικά τις ελληνικές θάλασσες και τα νησιά, αλλά και τους έλληνες φίλους του. Θεωρεί, άλλωστε, ότι «ένας φίλος από την Ελλάδα είναι φίλος για μια ζωή».
-Η βιωσιμότητα βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας της Unilever. Είναι μονόδρομος η αειφόρος ανάπτυξη για εταιρείες και οικονομίες;
Η τεράστια ανάπτυξη των αναδυόμενων αγορών τα τελευταία χρόνια, εξέλιξη, που ήταν φυσικά ευπρόσδεκτη, ανέδειξε ότι οι πρώτες ύλες είναι περιορισμένες. Σύντομα, οι ανάγκες για τρόφιμα, λόγω της αύξησης του πληθυσμού της γης, αλλά και της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου εκατομμυρίων ανθρώπων, που ζουν στις αναδυόμενες αγορές, θα οδηγήσουν σε αύξηση της παραγωγής κατά 70%. Θα μπορούμε να καλύψουμε τις διατροφικές ανάγκες, αλλά θα πρέπει να το κάνουμε διαφορετικά, χωρίς να προκαλείται περαιτέρω αποψίλωση των δασών, με όσο το δυνατόν λιγότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον, το οποίο ήδη απειλείται από την κλιματική αλλαγή. Στη Unilever υποστηρίζουμε ότι οι εταιρείες πρέπει να δώσουμε προληπτικά λύσεις αειφόρου ανάπτυξης. Στην αντίθετη περίπτωση βάζουμε το επιχειρηματικό μας μοντέλο σε κίνδυνο. Η KPMG υποστηρίζει ότι αν η βιομηχανία τροφίμων δεν προσαρμοστεί στις νέες προκλήσεις, τα κέρδη της θα αφανιστούν σε δύο με τρεις δεκαετίες. Επιπλέον, οι τιμές των τροφίμων γίνονται ολοένα και πιο ευμετάβλητες. Το θέμα έχει παγκόσμιες διαστάσεις και θα πρέπει να βρούμε τις σωστές λύσεις στο πλαίσιο μιας αειφόρου διαβίωσης και μιας κυκλικής οικονομίας.
-Αρκούν οι πρωτοβουλίες των εταιρειών ή χρειάζονται πρωτίστως πολιτικές παρεμβάσεις;
Η πολιτική διανύει σήμερα μια δύσκολη περίοδο. Παράλληλα, οι πολιτικοί κινούνται συνήθως με γνώμονα εθνικά ζητήματα παρά βάσει προβλημάτων παγκόσμιας εμβέλειας. Σήμερα, ενώ η οικονομία είναι παγκόσμια οι οργανισμοί, που καλούνται να αναλάβουν ζητήματα παγκόσμιας διακυβέρνησης, δεν έχουν προσαρμοστεί ανάλογα από την εποχή του Μπρέτον Γουτς, όταν ο κόσμος περιοριζόταν στη Δύση. Ταυτόχρονα, οι πολιτικοί αδυνατούν να τα αντιμετωπίσουν. Θέματα όπως τα προσωπικά δεδομένα, η τεχνολογία, η κλιματική αλλαγή, η ασφάλεια τροφίμων, το τραπεζικό σύστημα είναι παγκόσμιας εμβέλειας. Οι εταιρείες θα πρέπει να συμμετέχουν στις λύσεις και να πάρουν πρωτοβουλίες. Δεν μπορούμε να στηριζόμαστε μόνο στις κυβερνήσεις. Χρειάζεται συνολική προσπάθεια και συνεργασία ανάμεσα σε εταιρείες, κυβερνήσεις, μη κυβερνητικές οργανώσεις, τράπεζες και κατάλληλους ανθρώπους. Με πρωτοβουλία της Unilever έχει ήδη δημιουργηθεί ένας συνασπισμός εταιρειών, οι οποίες αρνούνται να πουλήσουν προϊόντα, που παράγονται μέσω παράνομης αποψίλωσης δασών. Ήδη είμαστε η πρώτη εταιρεία, που έχει καταφέρει από τις αρχές του 2013, αντί του 2015, που ήταν ο αρχικός σχεδιασμός, να χρησιμοποιεί φοινικέλαιο αποκλειστικά αειφόρου προέλευσης, ενώ στόχος μας είναι να διπλασιάσουμε τις πωλήσεις, μειώνοντας ταυτόχρονα κάτω από το ήμισυ το περιβαλλοντικό μας αποτύπωμα.
-Η ανεργία είναι πρόβλημα παγκόσμιας εμβέλειας. Λαμβάνετε πρωτοβουλίες για την αντιμετώπισή της;
Μία από τις αρχικές δεσμεύσεις του προγράμματός μας για την βιώσιμη ανάπτυξη, το οποίο εφαρμόζουμε σε όλα τα κράτη, όλες τις επωνυμίες και όλη την αλυσίδα παραγωγής, αφορούσε στη δημιουργία 500.000 θέσεων εργασίας για μικρούς αγρότες. Μέχρι σήμερα έχουμε βοηθήσει δύο εκατομμύρια αγρότες. Οκτακόσια εβδομήντα εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από έλλειψη τροφής και το 85% αυτών βρίσκεται σε αγροτικές περιοχές στην υποσαχάρια περιοχή, την Αφρική, τη νότια Ασία. Δημιουργώντας θέσεις εργασίας δεν εξασφαλίζουμε μόνο διαδικασίες αειφόρου παραγωγής, αλλά διευκολύνουμε την έξοδό τους από την φτώχια. Καταφέραμε, για παράδειγμα, να διατηρήσουμε την παραγωγή τσαγιού γύρω από την Μαύρη Θάλασσα και στην Τουρκία. Σήμερα εξετάζουμε τη δυνατότητα δημιουργίας άλλων πέντε εκατομμυρίων θέσεων εργασίας, κυρίως για γυναίκες. Στο σχέδιο αυτό συμπεριλαμβάνεται και η Ευρώπη. Στην Ελλάδα συνεργαζόμαστε με δέκα χιλιάδες αγρότες, οι οποίοι παράγουν ελαιόλαδο για την Unilever. Όταν ήμουν στην Αθήνα πριν από ενάμισι χρόνο ρώτησα τον Αντώνη Σαμαρά πώς θα μπορούσαμε να συνεργαστούμε για να δημιουργήσουμε άλλες τόσες νέες θέσεις για αγρότες και να εξάγουμε τα προϊόντα τους. Εξαιτίας των δημοσιονομικών μέτρων οι εταιρείες στην χώρα σας επωμίζονται υψηλό φορολογικό βάρος. Θα πρέπει, λοιπόν, να δοθούν κίνητρα στις εξαγωγές, ώστε τα προϊόντα να είναι ανταγωνιστικά. Εμείς μπορούμε να δημιουργήσουμε θέσεις εργασίας και να ενισχύσουμε την απασχόληση. Ήδη μελετάμε τη δυνατότητα αύξησης των εξαγωγών ελληνικού ελαιολάδου. Ανάλογα σχέδια προτείνουμε και σε άλλες χώρες. Στην Ισπανία είχα πρόσφατα μια παρόμοια συζήτηση με στόχο την ενίσχυση της απασχόλησης στον αγροτικό τομέα. Η ασφάλεια των τροφίμων ενδιαφέρει τους καταναλωτές και η προέλευση των προϊόντων παίζει σημαντικό ρόλο.
Ανησυχήσατε για την παρουσία σας στην Ελλάδα στο αποκορύφωμα της κρίσης;
Ποτέ δεν σταματήσαμε να επενδύουμε στην Ελλάδα ακόμη και εν μέσω της κρίσης. Η αξία των επενδύσεών μας ανέρχεται σε 250 εκατ. ευρώ τα τελευταία πέντε χρόνια. Αγοράσαμε επωνυμία παγωτού, επενδύσαμε στα υφιστάμενα εργοστάσια, δημιουργήσαμε νέο διανεμητικό κέντρο και απασχολούμε άμεσα 750 άτομα.
Ο έλληνας πρωθυπουργός επιδιώκει να προσελκύσει επενδύσεις, όμως, η ανταγωνιστικότητα παραμένει χαμηλή.
Θα είναι σκόπιμο να διερευνήσετε πού βρίσκονται τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και να εξορθολογήσετε το κόστος. Όταν η Ελλάδα εισήλθε στο ευρώ έγινε μη ανταγωνιστική. Σήμερα έχετε πάρει επίπονες αποφάσεις και βλέπουμε ήδη τα αποτελέσματα. Οι τιμές μειώνονται. Στα δικά μας προϊόντα η μείωση έχει φτάσει και 10%, κάτι που αντανακλά την προσπάθεια ανάκτησης της ανταγωνιστικότητας. Αναμφίβολα η Ελλάδα έχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στον τουρισμό. Παράλληλα, έχετε μοναδικά φυσικά προϊόντα, όπως το ελαιόλαδο, για τα οποία θα πρέπει να αυξήσετε την προστιθέμενή τους αξία και όχι να στέλνετε το λάδι στην Ιταλία, όπου συσκευάζεται και πουλιέται ως ιταλικό.
Οι πολυεθνικές επενδύουν στις αναδυόμενες αγορές παρά τις προσπάθειες των ευρωπαίων ηγετών για ενίσχυση της ανάπτυξης.
Η Unilever επενδύει στην Ευρώπη. Τα τελευταία πέντε χρόνια έχουμε διαθέσει ένα δις. ευρώ σε κεφαλαιουχικό εξοπλισμό, ενώ τα τρία μεγαλύτερα κέντρα έρευνας, στην οποία επενδύουμε ένα δις. ευρώ ετησίως, βρίσκονται σε Ολλανδία και Μεγάλη Βρετανία. Στις δύο αυτές χώρες εκδίδουμε κάθε χρόνο τον μεγαλύτερο αριθμών πατέντων από οποιαδήποτε άλλη εταιρεία. Όμως, το 90% της ανάπτυξής μας προέρχεται από χώρες εκτός ΗΠΑ και Ευρώπης, οπότε αναπόφευκτα προσαρμόζουμε τις επενδύσεις αναλόγως. Τα επόμενα δέκα χρόνια η ανάπτυξη στην Ευρώπη θα είναι αργή, καθώς υποφέρουμε από το σύνδρομο του «πολύ λίγο, πολύ αργά». Αν δεν γίνουν μεταρρυθμίσεις με γρήγορο ρυθμό τότε ο κίνδυνος να βρεθεί η Ευρώπη πίσω από άλλους παίχτες είναι μεγάλος. Η Ευρώπη δεν έχει ακόμη μια ενιαία αγορά υπηρεσιών, τα κράτη μέλη δεν τηρούν πάντα τις δεσμεύσεις τους ούτε συμμορφώνονται με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Τα μηνύματα που δίνουν οι πολίτες είναι ηχηρά. Το 75% των ευρωβουλευτών εκλέχτηκαν για πρώτη φορά. Η στιγμή είναι ιδανική για την Ευρώπη να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις, αγκαλιάζοντας ταυτόχρονα τις υπεύθυνες εταιρείες, οι οποίες μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο, αμβλύνοντας το πολιτικό κόστος. Όταν βρίσκομαι στις Βρυξέλλες, συζητώντας πώς μπορούμε να προχωρήσουμε ταχύτερα σε μεταρρυθμίσεις, προσπαθώ να επεξηγήσω στους αρμοδίους τι σημαίνει έλλειψη ανταγωνισμού στην πράξη, γιατί το κόστος παραγωγής είναι υψηλότερο στην Ευρώπη.
Το εργατικό κόστος επιβαρύνει την ανταγωνιστικότητα στην Ευρώπη;
Το εργατικό κόστος δεν είναι απαραιτήτως το πρόβλημα. Άλλωστε, διαφέρει αισθητά από χώρα σε χώρα. Το κόστος παραγωγής στην Ευρώπη επιβαρύνεται εξαιτίας ανεπαρκών δομών. Όταν παράγεται ένα προϊόν, θα πρέπει να γίνει η εγγραφή του στα μητρώα κάθε χώρας ξεχωριστά, η εφαρμογή των κανόνων ασφαλείας διαφέρει από χώρα σε χώρα. Οι αδυναμίες αυτές επιβραδύνουν τις καινοτομίες, εμποδίζουν τις οικονομίες κλίμακας, ανεβάζουν το κόστος. Φυσικά, η Ευρώπη έχει πολλές θετικές πλευρές. Είναι η πιο ισχυρή οικονομική ένωση. Διαθέτει τον πιο εκπαιδευμένο πληθυσμό στον πλανήτη, οι λαοί γνωρίζουμε πώς να συνεργαστούμε μεταξύ μας, ενώ έχουμε ειρήνη εδώ και αρκετές δεκαετίες. Όμως, θα πρέπει ταυτόχρονα να έχουμε επίγνωση του ότι αν ο υπόλοιπος κόσμος προχωρά γρηγορότερα τότε δημιουργούνται προβλήματα. Όπως, είπα η Ευρώπη χάνει ανταγωνιστικότητα. Σχεδόν όλα τα κράτη έζησαν πέρα των δυνάμεών τους και αντιμετωπίζουν σήμερα δημοσιονομικά προβλήματα. Την ίδια ώρα ο πληθυσμός γηράσκει. Οι επενδύσεις σε έρευνα και καινοτομία μειώθηκαν και οι στόχοι της Λισσαβόνας έμειναν στα χαρτιά. Οι σκανδιναβικές χώρες πηγαίνουν καλύτερα, χάρη στις επενδύσεις στους στην έρευνα, αλλά και η Γερμανία χάρη στην έγκαιρη εφαρμογή ενός προγράμματος λιτότητας.
Η λιτότητα στη Γερμανία απέδωσε, αλλά εφαρμόστηκε εν μέσω μιας ευημερούσας ευρωπαϊκής οικονομίας.
Η Γερμανία αποφάσισε εγκαίρως να τηρήσει το σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης, ενώ σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, οι πολιτικοί αποδείχτηκαν ανεύθυνοι. Σήμερα χρειαζόμαστε όσο ποτέ να διασφαλίσουμε ότι η διαδικασία ολοκλήρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνεχίζεται, χρειάζεται να προχωρήσουμε αποφασιστικά σε περισσότερη εναρμόνιση. Οι κυβερνήσεις χρειάζεται να απλοποιήσουν το φορολογικό σύστημα, να ελαφρύνουν τους φόρους στην εργασία για να αυξηθεί η απασχόληση. Αν συνεχίζουμε να επιβαρύνουμε φορολογικά την εργασία, τότε το εργατικό κόστος γίνεται ακόμη υψηλότερο και η απασχόληση ακριβότερη. Αλλά το μεγάλο αγκάθι είναι η ανεργία των νέων, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά τη νότια Ευρώπη συνολικά. Αν όλοι αυτοί οι νέοι μείνουν εκτός εργασίας για πέντε με 10 χρόνια τότε θα είναι πλέον αδύνατο να ενταχθούν στην αγορά εργασίας με τεράστιο κόστος στις κοινωνικές δαπάνες, αλλά και αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνική συνοχή. Δεν είναι τυχαία η πόλωση, η οποία διαμορφώνεται στην Ευρώπη με την ενίσχυση των δύο άκρων του πολιτικού φάσματος.
Η κρίση ανέδειξε πόσο αβέβαιος είναι ο σημερινός κόσμος.
Οι αβεβαιότητες, που βιώνουμε σήμερα, δεν συγκρίνονται με αυτές, που θα ακολουθήσουν. Οι αβεβαιότητες, που έπονται, θα είναι ακόμη πιο μεγάλες. Ζούμε σε έναν κόσμο ευμετάβλητο, αβέβαιο, σύνθετο και διφορούμενο. Σήμερα η μέση διάρκεια ζωής ενός διευθύνοντος συμβούλου είναι 4,5 χρόνια και η μέση ζωή μιας εταιρείας είναι 18 χρόνια. Το ερώτημα είναι πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την αβεβαιότητα αυτή. Στη Unilever επιδιώκουμε, πρώτον, την προσέλκυση των καλύτερων στελεχών με στόχο τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος υψηλής απόδοσης. Στην Ελλάδα έχουμε την πρώτη γυναίκα επικεφαλής, ενώ 45% των στελεχών είναι γυναίκες. Δεύτερον, χρειάζονται ξεκάθαροι στόχοι. Σε ένα αβέβαιο περιβάλλον οι προβλέψεις είναι δύσκολες. Το πρόγραμμα αειφόρου διαβίωσης δίνει στη Unilever έναν καθαρό στόχο για όλους τους εργαζομένους. Τρίτον, χρειάζεται ένα επιχειρηματικό μοντέλο πιο ευέλικτο και ανθεκτικό, ώστε όποτε χρειάζεται, οι αντιδράσεις να είναι ταχύτατες. Μπορεί να μην μας βολεύει, όμως, θα πρέπει να αγκαλιάσουμε τις αλλαγές, να συνηθίσουμε σε πιο ευμετάβλητες καταστάσεις.
Η Unilever έχει ήδη δεκαέξι επωνυμίες με αξία πωλήσεων πάνω από ένα 1 δις. ευρώ ετησίως. Στοχεύετε το 2020 θα ανέλθουν στις 20. Είναι, όμως, εύκολη η δημιουργία παγκόσμιων επωνυμιών σε έναν κόσμο, που γίνεται ολοένα και πιο προστατευτικός και αναζητεί μια διαφορετική ταυτότητα;
Την ώρα, που οι άνθρωποι προσπαθούν να αισθανθούν μεγαλύτερη ασφάλεια, επιστρέφοντας στις ρίζες τους και αναζητώντας μια διαφορετική ταυτότητα, την ίδια ώρα γινόμαστε ολοένα και πιο αλληλεξαρτώμενοι. Σχεδόν όλοι έχουμε iphone, βλέπουμε παρόμοια τηλεοπτικά σόου, όλοι μας καθίσαμε στον καναπέ αρκετές ώρες για να δούμε τους αγώνες του μουντιάλ. Εδώ υπάρχει μια έντονη αντίθεση. Από τη μια οι άνθρωποι αναζητούν ασφάλεια και από την άλλη γίνονται πιο αλληλοεξαρτημένοι. Το facebook είναι η τρίτη πιο πολυπληθής «χώρα» μετά την Κίνα και την Ινδία. Αλλά θα ήταν τραγωδία να γυρίσουμε στην πόλωση. Μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν δραματική για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την οικονομική πρόοδο. Από την άλλη οι αβεβαιότητες δημιουργούν στους ανθρώπους την ανάγκη να αναζητήσουν σταθερότητα. Όταν οι άνθρωποι έχουν λιγότερα χρήματα και περισσότερο άγχος στρέφονται στα επώνυμα προϊόντα, ιδίως στις επωνυμίες με τις οποίες έχουν μεγαλώσει, όπως το Όμο ή η σειρά Κνορ. Οι ισχυρές επωνυμίες, όπως αυτές της Unilever, ενισχύουν το αίσθημα εμπιστοσύνης, δίνουν σταθερότητα και λύσεις. Η εταιρεία έχει αποφασίσει να βρίσκεται παγκοσμίως στα είδη διατροφής, τα αφεψήματα, την προσωπική περιποίηση και την φροντίδα του σπιτιού. Οι επωνυμίες με τζίρο 1 δις. ευρώ συμβάλλουν στις οικονομίες κλίμακας, διευκολύνουν τις καινοτομίες. Αλλά για όλες επιδιώκουμε να έχουν άμεση σχέση με τις τοπικές αγορές. Διότι, όταν ένας καταναλωτής αγοράζει παγωτό Μάγκνουμ ή τσάι Λίπτον θέλει τη μέγιστη ικανοποίηση και το αίσθημα αυτό, δεν εξαρτάται μόνο από το μέγεθος της επωνυμίας, αλλά και από το πώς προσαρμόζουμε κάθε προϊόν στις τοπικές αγορές και παρά τις δυσκολίες κερδίζουμε μερίδια στις περισσότερες αγορές, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Είστε σχεδόν έξι χρόνια στο τιμόνι της Unilever. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα χαρακτηριστικά ενός ηγέτη;
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς επικεφαλής μιας εταιρείας για να πληροί τις προϋποθέσεις ενός ηγέτη. Η ιεραρχία δεν κάνει τους ηγέτες. Ένας ηγέτης έχει πάθος, έχει την πεποίθηση και την ικανότητα να μετατρέπει τις ιδέες σε πράξεις. Μπορεί να επηρεάζει θετικά τις ζωές των άλλων και να υλοποιεί κάτι που πρέπει να γίνει. Όταν πηγαίνω στην Ινδία και βλέπω τις γυναίκες να δουλεύουν με τις κοινότητες ή όταν βλέπω δασκάλους, που εκπαιδεύουν τυφλούς στην Αφρική, τότε αναγνωρίζω έναν ηγέτη σε αυτούς τους ανθρώπους. Ένας ηγέτης χρειάζεται να έχει αίσθηση του τι συμβαίνει γύρω του και να ανταποκρίνεται σε υψηλού επιπέδου δεσμεύσεις. Όταν οι άνθρωποι δηλώνουν ότι δεν εμπιστεύονται τους επικεφαλής μεγάλων εταιρειών τότε ένας πραγματικός ηγέτης δεν οχυρώνεται πίσω από έναν αμυντικό ρόλο, αλλά προσπαθεί να αλλάξει την κατάσταση αυτή. Γενικότερα, χρειάζεται να έχει το κουράγιο να κινηθεί ενάντια στις πιθανότητες. Πάνω από όλα, όμως, ένας ηγέτης θα πρέπει να είναι άνθρωπος. Η ανθρωπιά και η ταπεινότητα χαρακτηρίζουν έναν ηγέτη. Είμαστε εδώ για να συμβάλουμε για το ευρύτερο καλό και όχι για τους εαυτούς μας.
Επισκέπτεστε τακτικά την Ελλάδα;
Η Ελλάδα είναι μια ωραία χώρα και έχω ταξιδέψει αρκετές φορές στο Ιόνιο και το Αιγαίο. Άλλωστε, μου αρέσει η ιστιοπλοΐα. Ξέρω τα νησιά, τις ελληνικές θάλασσες, τα λιμάνια, καλύτερα από την ενδοχώρα και έχω αρκετούς έλληνες φίλους, οι οποίοι είναι εξαιρετικοί άνθρωποι. Μιλούσα πρότινος με τον πατριάρχη Βαρθολομαίο για τους Έλληνες. Χάρη στις αρχές και τον χαρακτήρα σας μπορέσατε να αντιμετωπίσετε τη δύσκολη εποχή, που διανύετε και να αντεπεξέλθετε στις επίπονες αποφάσεις. Οι έλληνες δίνετε μεγαλύτερη αξία στους οικογενειακούς δεσμούς και το αίσθημα της συντροφικότητας από ότι σε άλλες κοινωνίες. Όταν αποκτάς έναν έλληνα φίλο τότε έχεις ένα φίλο για μια ζωή.
